امنیت، قلمرو، جمعیت: درس‌گفتارهای کولژ دو فرانس 1977-1978

سالهای تدریس میشل فوکو در کولژ دو فرانس دوره‌ای از زندگی‌اش بود که می‌توانست نتیجه‌ی مطالعاتش را در کلاس درس و برای مخاطبانش شرح بدهد. فوکو پس از انتشار پنج کتاب موفق خود دیگر امکان تحقیقی گسترده داشت تا نتایج تألیفاتش درباره جامعه‌ی مدرن غربی را به همه‌ی حوزه‌ها بکشاند و بتواند نشان دهد که قدرت نه فقط امری سیاسی یا نظری یا فلسفی بلکه در ذات زندگی مدرن است.

بنابراین مهم‌ترین ابداع مفهومی او، یعنی قدرت، یک ویژگی بارز و مهم دارد: قدرت فوکویی نه یک واحد مرکزیت‌مند بلکه قدرتی است منتشر و فراگیر. قدرت در نظر فوکو ماهیت و ذاتی ندارد. در نتیجه این پرسش که «قدرت چیست؟» بی‌وجه است. چنان‌که دلوز در «تفاوت و تکرار» نشان می‌دهد، پرسشِ «چیست؟» پرسش نادقیقی است و باید جای خود را به پرسش‌هایی قدرتمندتر بدهد: چقدر، چگونه، در کدام موارد؟ فوکو نیز بیش از هر چیز تأکید می‌کرد که قدرت ارتباطی به تصاحب و حاکمیت ندارد، قدرت مِلک یک حاکم در یک نقطه‌ی متعال بر فراز جامعه یا کثرت نیروها نیست. با این تفاصیل اگر فیلسوفی مثل فوکو بخواهد به پدیده‌ای همچون حکومت‌مندی بیندیشد، حاصل چه خواهد بود؟

فوکو به ما نشان می‌دهد که قدرت می‌تواند مفهوم قلمرو را به کناری بگذارد و بر تک‌تک افراد حکومت کند، آن‌ها را تربیت یا تنبیه کند و در واقع از هر مرزی فراتر برود. قدرت مجموعه‌ای از روندهاست، نه یک ذات متعال. قدرت این‌همان ندارد و بر خودش متکی نیست. در نظر او، حکمرانی در مقام شکلی از قدرت، نه در قالب یک نهاد (مثلاً دولت یا یک نهاد حقوقی) بلکه همچون برآیند دیفرانسیلی روابط-قدرت متکثر و ناهمگن تکوین می‌یابد که خارج از نهادها و در تکنولوژی‌های قدرت جای دارند. بررسی تاریخی-تبارشناختی فوکو نشان می‌دهد که تکنولوژی‌های مختلفی در حوزه‌هایی بسیار ناهمگن در طول تاریخ غرب تمایلی را نشان می‌دهند که سرانجام در قالب آنچه او «زیست‌سیاست» می‌نامد متبلور می‌شود: حکمرانی مدرن در نظر فوکو ابژه‌ی خود را دیگر نه یک قلمرو، بلکه کثرتی از موجودات زنده قرار می‌دهد. «زیست‌سیاست» که سپس در تفکر کسانی چون آگامبن، نگری، دریدا و بسیاری دیگر ابعاد مختلف و هیجان‌انگیز دیگری از آن تحلیل شد، نخست در همین درس‌گفتارها خلق شد...