تشابه‌ها و تناقض‌ها کاوش‌هایی در موسیقی و جامعه

کتاب «تشابه‌ها و تناقض‌ها» مجموعه‌ای از گفتگوها میان ادوارد سعید (نظریه‌پرداز ادبی و منتقد فرهنگی فلسطینی) با دنیل برنبیم (پیانیست و رهبر ارکستر اسرائیلی) است. آن‌ها در این گفتگوها از مفهوم خانه و مسئله‌ی فلسطین آغاز می‌کنند و سپس به انواع موضوعات و بحث‌های موسیقایی سرک می‌کشند. ایده‌پردازی بر سر برخی از فیگورها و و قطعات تاریخ موسیقی، فلسفه موسیقی، فرم‌های موسیقی، سکوت، آهنگسازی و رهبری ارکستر، ادبیات و نقاشی، رابطه‌ی آلمانی‌ها و یهودی‌ها، و البته مورد خاص ریشارد واگنر تنها گوشه‌هایی از این گفتگوهای مفصل بین این دو دوست است.

شوق موسیقی و ایده‌های مشترک بی‌تردید اگرچه نیرویی است که این دو دوست را به یکدیگر پیوند می‌دهد، اما در عین حال کشش نهفته‌ی قدرتمندی در جغرافیای مشابهِ شخصیت‌های آن‌ها نیز وجود دارد. هردوی آن‌ها از همپوشیِ پیچیده‌ی فرهنگ‌های مختلف می‌آیند. برای هر دوی آن‌ها موسیقی یکی از علایق اولیه و سرنوشت‌ساز بود که به واسطه‌ی ضبط‌های موسیقی و زندگی موسیقایی غنی قاهره و بوینس آیرس (به ترتیب شهر کودکی‌های ادوارد سعید و برنبیم) در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم تشدید می‌شد. رابطه‌ی دوستانه برنبیم-سعید همچنین نمودهای عمومی ثمربخش بسیاری داشته است. در سال 1999 به عنوان بخشی از جشن‌های دویست و پنجاهمین سالگرد تولد گوته، این دو تجربه‌ی متهورانه‌ی جمع کردن نوازندگان اسراییلی و عرب در وایمار آلمان نقش محوری داشتند. گفتگوهای این کتاب نیز در طول پنج سال اتفاق افتاده است. آن‌ها گلچین و ضرورتا عصاره‌ی فشرده‌شده از گفت‌وگوهای این دو ذهن بسیار خلاق‌اند.

این کتاب با نکته‌بینی‌ها و ظرافت‌هایش خاصه برای ما که رابطه‌ای اغلب حس و حالی با موسیقی داریم تا اندیشمندانه و فکورانه، مسیرهای تازه‌ای پیشنهاد می‌دهد. این کتاب دعوتی‌ است سخاوتمندانه از دو بلدِ راهِ کم‌مانند برای آموختن نسبتِ اندیشه و موسیقی در چشم‌اندازی بسیار وسیع و بسیار دلپذیر.