درک فیلم

در دهه‌ی شصت وقتی هنوز به اندازه‌ی امروز مطالعات سینمایی در زبان فارسی پا نگرفته بود و ترجمه‌‎های چندانی هم دم دست نبود، کتابی منتشر شد که برای بسیاری از شیفتگان سینما حکم کیمیا را داشت. بسیاری با همین «درک فیلم» بود که برای اولین بار روش‌های تحلیل و نقد فیلم را آموختند و تمرین کردند. کتابی که هنوز هم از پسِ چهار دهه یکی از آثار مرجع و کلیدی در نقد سینمایی و مطالعات فیلم است. درک فیلم، به معنای ساده فرم بیانی فیلم را زیر ذره‌بین برده است. پرسش‌هایی که مطرح می‌کند چندان عجیب نیست اما پاسخ دادن به آن‌ها دانشی فراگیر می‌طلبد: عناصر تشکیل‌دهنده‌ی یک فیلم چه‌ها هستند؟ فیلم به مثابه‌ی یک سیستم چگونه کار می‌کند؟ چرا نحوه‌ی مواجهه با فیلم متفاوت است از دیگر فرم‌های بیانی؟ زبان فیلم چیست و چگونه باید آن را آموخت؟

درک فیلم لزوماً در پی دیدن چیزهای تازه نیست. ازقضا تلاش می‌کند تا همان فیلم‌هایی را ببینیم که بارها دیده‌ایم، اما با چشمان و نگاه دیگری. می‌خواهد ما را به امکانات و ابزاری مجهز کند که لایه‌های بیانی متکثر و نسبت آن‌ها را در یک فیلم شناسایی کنیم و به آن حساسیت نشان بدهیم. پس در آغاز فیلم را به عنوان یک وسیله‌‌ی بیانی پیش می‌گذارد و عناصر تصویری و صوتی، انفعالات سینمایی و ظرفیت‌های تماشاگر را مورد بررسی قرار می‌دهد. در بخش‌های بعدی نیز به قدرت تصویرگری سینما و تشریح اصول نقد فیلم می‌پردازد.

درک فیلم به ما می‌آموزد که هر فیلمی دستور زبان و شاخصه‌های مختص به خود را دارد که سینماگر بر اساس جهان‌بینی و باورهای خود محصول نهایی را در محضر قضاوت مخاطب می‌گذارد. منتقدین نیز با کشف راز و رمز موجود در اثر به سنجش و ارزش گذاری آن در دو زاویه محتوا و شکل می‌پردازند. آلن کیسبی یر معتقد است: «بر طبق نظریه نشانه شناختی سینما، منتقد و نظریه پرداز فیلم باید به فیلم همچون یک زبان بنگرد و کارش کشف دستور زبان فیلم باشد – یعنی، کشف قوانین حاکم بر نحوه بیان فیلم‌ساز از طریق نشانه‌های سینمایی؛ و آنگاه تمام مراحل نقد فیلم دقیق تر و علمی تر می‌شود. پس اسلوب نشانه شناختی سبب می‌شود قضاوت‌ها و احکام زیباشناختی ابراز شده درباره فیلم‌ها به عوض این که شامل برداشت‌های آنی و ذهنی منتقد باشد، حاصل رشد پژوهش‌های علمی شود.»