زایش تابلو فرانقاشی در آغاز دوران مدرن

شاید متعجب شوید، اما حقیقت دارد: «تابلو» به معنای صحیحِ کلمه ابداعی نسبتاً جدید و متاخر است. قدمت تابلو به هیچ وجه با قدمت تاریخ نقاشی قابل قیاس نیست. مفهوم تابلو در حقیقت مقارن با آگاه شدن نقاشی از خودش به مثابه‌ی نقاشی و مقارن با زایش مفهوم «مدرن» هنرمند به وجود آمده است. پدیده‌ی آگاهی تابلو، به نوعی ثمره‌ی مواجهه‌ی پرشور تصویر جدید با وضعیت و محدودیت‌های مختص به خودش است. یا چنانکه ویکتور استویکیتسا استاد بازنشسته‌ی تاریخ هنر دانشگاه فریبورگ در کتابش شرح داده، شکل‌گیری تابلو را باید در سایه‌ی تحولاتی که بین سال‌های ۱۵۲۲ تا ۱۶۷۵ رخ داده بررسی کرد. از این نظر توجه به این نکته که آن‌چه تابلو نام گرفته خصلتی آیینی ندارد و به مکان خاصی هم ربط پیدا نمی‌کند، خواننده‌ی زایش تابلو را با قرائت تازه‌ای از تاریخ هنر مواجه می‌کند. مواجهه‌ای که در نتیجه‌ی آن نقاشی‌های قرن شانزدهم و هفدهم را از منظری می‌بیند که پیش از این به چشم منتقدان و مفسران هنر نیامده است.

استویکیتسا کتاب را با تعریف تابلو در لغت‌نامه‌های گوناگون آغاز می‌کند و با تحلیل نقاشی‌های اوایل دوره‌ی مدرن، به ما نشان می‌دهد که تابلو صرفاً یک بوم نقاشی شده نیست، بلکه خود حاصل تحولات اجتماعی، فرهنگی و هنری پیچیده‌ای است که در دوره‌ی رنسانس و پس از آن رخ داده است. او تکنیک‌های نقاشی، سبک‌های مختلف، و همچنین نقش هنرمندان و سفارش‌دهندگان آثار هنری را در این تحقیق دخیل می‌کند و از گذر مفهوم فرانقاشی (به معنای آگاهی نقاشی از خود به عنوان یک اثر هنری) به دوره‌ای از تاریخ اروپا می‌پردازد که در آن هنر نقاشی به مثابه‌ی «هنر خلق تابلو» تثبیت شد.

بخش نخست کتاب «چشم حیران» نام دارد و با آن‌چه امروزه «طبیعت بی‌جان معکوس» نامیده می‌شود شروع شده است. در بخش‌های بعدی به «چشم کنجکاو» و «چشم روشمند» می‌رسد. همچنین به سلف‌پرتره‌ها و تصویر نقاشان بر بوم نقاشی می‌پردازد. زایش تابلو با اجازه‌ی مؤلف و مقدمه‌ی اختصاصی‌اش بر ترجمه‌ی فارسی منتشر شده است.