زیباشناسی

رابطه‌ی نزدیک و پرتنش فلسفه و هنر اگرچه از گذشته‌های دور آغاز شده و ردش را تا یونان باستان نیز می‌توان پی گرفت، اما ریشه‌ی «زیباشناسی» به مثابه‌ی یک رشته‌ی مستقل بیش از هرچیز به قرن هجدهم برمی‌گردد. وقتی باومگارتن فیلسوف آلمانی در جریان جنبش روشنگری خواست تا با بینشی مستدل و علمی از ذوق و سلیقه‌ی عمومی فراتر برود و واکاوی زیبایی را صورت‌بندی کند. اما شاید برای شما هم سوال باشد که این رشته چگونه و توسط چه کسانی این‌گونه که امروز وجود دارد گسترش یافت؟ و به مرور چه مباحثی در چارچوب آن مطرح شده است؟ اِلیان اِسکوبا در کتاب «زیباشناسی» با بررسی تاریخ شکل‌گیری و تکوین رشته‌ی زیباشناسی و نظرگاه‌های موجود در آن به جستجوی پاسخ این سوال برآمده است.

در فصل اول نویسنده به آغازگاه زیباشناسی در قرن هجدهم برمی‌گردد که با تجربه‌گرایی انگلیسی همراه است. با دانش ادراک حسی و داوری درباره‌ی امر زیبا. شافتسبری، هیوم و برک، سه نویسنده‌ای هستند که اسکوبا روی آن‌ها دست می‌گذارد. او در بخش دوم به سراغ کانت و شیلر و هولدرلین می‌رود. تا در بخش سوم با عنوان «فلسفه هنر» آرای هگل، شلینگ، کروچه، لوییجی پاریزون و نیچه را مطرح کند.

در این کتاب می‌خوانیم: «بنا بر تعریف هیوم، لطافت شوق چیزی است که برخی انسان‌ها را در مواجهه با همه‌ی حوادث زندگی فوق‌العاده حساس می‌کند و در رویدادهای خوشایند به آن‌ها شعفی سرزنده می‌بخشد و در مواجهه با ناملایمات و مصایب و مشکلات اندوهی جان‌کاه را بر آنان مستولی می‌کند... نزد برخی‌ها لطافت ذوق را ملاحظه می‌کنیم که به لطافت شوق بسیار شبیه است و در مواجهه با هر زیبایی و زشتی همان حساسیتی را برمی‌انگیزد که لطافتِ شوق در رویارویی با رفاه و رنج و اِدبارها و اقبال‌ها.» هر دوی این‌ها تأثیرات مشابهی دارند و «گستره‌ی نیک‌بختی و بدبختی ما را وسعت می‌بخشند... یقین دارم که به‌رغم این شباهت، علاج لطافت شوق راهی ندارد مگر پردازش و پرورش هر چه بیش‌تر لطافت ذوق… اگر کسی چنین استعدادی داشته باشد، از آن‌چه برای ذوقش خوشایند است رضایت‌خاطری کسب خواهد کرد بسیار بیش‌تر از آن‌چه از ارضا و اشباع امیالش کسب می‌کند، و از شعر و استدلال چنان لذتی می‌برد که گران‌بهاترینِ تجملات هم به پای آن نمی‌رسد...»