سینما 1

از همان سال‌های آغازین سینما تا امروز فیلسوفان بسیاری بوده‌اند که خواسته‌اند با امکانات فلسفه به این پدیده‌ی نسبتاً نوپدید بیاندیشند و از راز و رمز وجودی آن سر در بیاورند. از مانستربرگ و آرنهایم و برگسون گرفته تا آدورنو و رانسیر و دیگران. در این میانه اما هیچ‌ فیلسوفی به اندازه‌‌ی او پروژه‌ی فلسفه‌ی سینمایی‌‌اش را تا بدین حد گسترش نداده است: ژیل دلوز. کتاب دو جلدی «سینما»ی او یکی از نقاط عطف تاریخ نظریه‌ی سینمایی است. اثری که برای فیلمسازان بزرگی چون مارکر، رنه، لینچ و کاراکس منبع الهام و تاثر بوده است. دلوز در جلد نخست این کتاب (با عنوان فرعیِ حرکت-تصویر) می‌کوشد تا حرکت را به مثابه‌ی جوهر تصویر سینماتوگرافیک فرموله کند. او با تقسیم‌بندی تاریخ سینما به دوره‌ی کلاسیک و مدرن، ادعا می‌کند که در دوره‌ی پیشامدرن، حرکت جوهره‌ی سینما بوده و به آن معنا می‌داده است. اما در جلد دوم (با عنوان فرعیِ زمان-تصویر) این ادعا را مطرح می‌کند که پس از ظهور نئورئالیسم ایتالیا و بعدتر، با شکل‌گیری موج نوی فرانسه، زمان به عنصر جوهری سینما بدل شد.

او معتقد است که سینما تماشاگر را با «تصویری که به آن حرکت افزوده شده است» مواجه نمی‌کند، بلکه مستقلاً و به شکل بی‌واسطه، تصویرِ حرکت را پیش روی ما می‌گذارد. حتی برش میان دو نما نیز بخشی از تصویر است و به چشم، این امکان را می‌دهد که تاثیر و جلوه‌ی حرکت را ادراک کند. او به سراغ فیلمسازان مهم تاریخ سینما و مولفه‌های شاخص‌ هریک می‌رود. از شیوه‌ی القای عواطف از گذر کلوزآپ در نزد آیزنشتاین و گریفیث می‌گوید. از فضاسازی منحصر‌به‌فرد و معنوی روبر برسون سخن به میان می‌آورد و به قدرت تکرار در تصویر در سینمای بونوئل اشاره می‌کند.

ژیل دلوز کتاب سینما ۱ را در سال ۱۹۸۵ منتشر کرد. زمانی که هنوز فیلسوفان به اندازه‌ی امروز به تئوری سینما توجه چندانی نشان نمی‌دادند. بیشتر آثار آکادمیک سینمایی معمولاً یا مرور تاریخ آن بود و یا نگاهی زیباشناختی و معرفت‌شناختی به آن داشت او با این کتاب هم فضای سینمایی را متاثر کرد و هم میدان فلسفه را.