فضا به مثابه‌ی پشتیبان

هنر ناب یا هنر برای هنر! آغازگاه قرن بیستم جریان‌های کوچک و بزرگ هنری در سراسر جهان همه سر در تمنای این ایده‌ی وسوسه‌برانگیز داشتند. همین مواجهه و فهم جدید بود که هنرمندان را بر آن داشت تا از هنر به مثابه‌ی ابزار چشم بپوشند. کتاب «فضا به مثابه‌ی پشتیبان» بنایش را روی این گذاشته تا در پرتو پدیدارشناسی هوسرل، قدرت انتزاع و درک ساختاری پدیدارها را در آثار این قرن بسنجد و با رفت و برگشتی مداوم میان هنرمندان، جریان‌ها، رویدادها و زمان‌های مختلف، روابط برخی از تحولات هنری را از قرن بیستم تا امروز، پی بگیرد. ماموریتی که خود نویسنده این‌گونه به آن اشاره می‌کند: «پیوندها و اشتراکات این جریانات و برنامه‌های زیبایی‌شناسانه در ارتباط با تحویل پدیدارشناسانه، زنجیره‌ای ادامه‌دار را به نحوی شگفت‌آور در برابر چشمانم آشکار ساخت؛ و حال به یاری این شگفتی است که می‌خواهم روایتی از تجربه این حرکت و این پیوستار داشته باشم.»

کتاب که با بیاباني از احساس خالص مالويچ مسیرش را آغاز می‌کند با گذر از اتوپياي كانستراكتيويسم، به جستجوی تجربه‌پذیر ساختن پديده‌ی خالص با مفهوم نور و فضا می‌رود؛ باور جنبشی که در دهه ۱۹۶۰ توسط گروهي از هنرمندان كاليفرنياي جنوبي قوت گرفت. هنر آن‌ها اساساً نه كمیت‌گرا، بلكه كيفي ارزیابی می‌شد و این کیفیت پیش از هرچیز باید با احساس و ادراک تجربه می‌شد. این جریان صراحتاً در مقابل مفهوم (كانسپت)، ادراك (پرسپشن) را پیشنهاد می‌داد و با حساس ساختن حواس، به دنبال تجربه‌ی خود واقعيت بود نه صرفاً بازنمايي آن. جریانی در پی چیزی فراتر از ماده، که آغاز و پاياني ندارد...

فضا به مثابه‌ی پشتیبان در فصل نخست با مرور کانستراکتیویسم روسی و بررسی هنرمندانی چون تاتلین، مایاکوفسکی، گابو، پفسنر، لیسیتسکی و رودچنکو به مدرسه‌ی باهاوس می‌رسد. باهاوس از کانون‌های کانستراکتیویسم، در پی ایجاد وحدت دوباره میان هنرهای تجسمی و صنایع دستی و پر کردن شکاف میان عالم عقل و زندگی روزمره بود. و در فصل دوم با عنوان فرعی «کشف نور در اروپای پس از جنگ تا هنر نور» راهش را در فصل سوم به دوره‌ی «نور و فضا» باز می‌کند. در این فصل است که نویسنده با معرفی هنرمندانی چون رابرت اروین، جیمز تورل، لری بل، هیپ توی و الافور الیاسن ظرفیت‌های بیانی آن‌ها را در طیف متنوعی از رسانه‌ها بررسی کرده است.