معماری گوتیک و فلسفه مدرسی

رابطه‌ی فلسفه و معماری موضوعی بود که اروین پانوفسکی دومین درسگفتارش را در پرینستون به آن اختصاص داد و عنوان آن را هم «تلاشِ همراه با تردیدِ دیگری برای برقرار کردن ارتباط میان معماری گوتیک و فلسفه‌ی مدرسی» گذاشت. او که از خطرات هم‌نشینیِ این دو مفهوم به‌خوبی آگاه بود، صراحتاً با دیده‌ی تردید به مسیرش می‌نگریست؛ اگرچه حالا، پس از ۷۰ سال دستاورد فکری او روز به روز خوانندگان بیشتری را مشتاق خواندن می‌کند. او در این کتاب، برخلاف شیوه‌های رایج می‌کوشد تا فلسفه‌ی مدرسی و معماری گوتیک را با یکدیگر مقایسه کند و نزدیکی‌های ساختاری آن‌ها را پیش بکشد. او با اشاره به گرایش رایج ذهنیت‌گرایی در این دوره، ارتباط فلسفه‌ی مدرسی و معماری گوتیک را با مفهوم «ملکه‌ی ذهنی» توضیح می‌دهد. او ادعا می‌کند که ملکه‌ی ذهنی دوره‌ی قرون وسطی پسین در اروپا نمایان‌سازی، روشن‌سازی یا ایضاح است.

در نظر او کاتدرال‌های گوتیک را به عنوان معماری شاخص این دوران می‌توان بازتابی از فلسفه‌ی فیلسوفان قرون‌وسطایی نظیر توماس اکویناس به شمار آورد.  او با بررسی بخش‌های مختلف کلیسا از جمله بخش‌پذیری شبستان، تعداد و تناسبات طاق‌ها و حتی جرز مرکب گوتیک این گرایش را شرح داده و هم‌زمان شاهدهایی از روش کار فیلسوفان مدرسی نیز می‌آورد. او نشان می‌دهد که این دوره نه عرصه‌ی عقل‌گرایی و کارکردگرایی صرف است و نه وهم و هنربرای‌هنر؛ بلکه منطق دیداری بر آن حکم می‌راند.