دوربین مولف

وقتی از مسئله‌ی تالیف در سینما سخن به میان می‌آید اغلب به یاد مقام فیلمساز یا فیلم‌نامه‌نویس اثر می‌افتند. اما آیا می‌شود برای فیلمبردار و دوربینش نیز حد تالیف در نظر گرفت و از «سبک» در فیلمبرداری سخن گفت؟ به‌هرحال فیلم‌برداری هنری است در خدمت ایده‌های کارگردان. پاسخ حسین جعفریان، فیلمبردار برجسته‌ی سینمای ایران به این پرسش اساسی «آری» است. او معتقد است که هنر و فن فیلم‌برداری ماهیتاً به‌گونه‌ای است که سلیقه‌ی مدیر فیلم‌برداری خواه‌ ناخواه در مسئله‌ی تالیف فیلم دخالت دارد. او معتقد است سینمای مؤلف به معنای مطلق آن تنها وقتی واقعیت پیدا می‌کند که کارگردان، فیلم‌برداری اثر خود را نیز به عهده داشته باشد. در غیر این صورت، در بیش‌تر موارد مدیر فیلم‌برداری است که شکل و قالب تصویری فیلم را طراحی و اجرا می‌کند.

جعفریان که تنها فیلم‌بردار عضو آکادمی اسکار در ایران است، تصاویری را برداشته که اکنون در گذر این سال‌ها به بخشی از حافظه‌ی تصویری ما بدل شده‌اند. کافی است برای نمونه فیلم‌هایی چون طلای سرخ، زیر درختان زیتون، درباره‌ی الی یا زیر پوست شهر را به یاد بیاورید. این کتاب مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و مقالاتی‌ست که در طول عمر حرفه‌ای‌اش نوشته یا گفت‌و‌گوهایی که انجام داده است.

کتاب به دو بخش تقسیم شده است. بخش اول، گفت‌و‌گوها و یادداشت‌ها درباره‌ی فیلم‌هایی است که جعفریان فیلم‌برداری‌شان را برعهده داشته. نکته‌ی حائز اهمیت در این مطالب اطلاعات قابل توجه او درباره‌ی فیلم‌برداری است که به گواه اهل نظر کم‌نظیر است. مصاحبه‌ی هوشنگ گلمکانی با جعفریان درباره‌ی فیلمبرداری فیلم «فروشنده»‌ی اصغر فرهادی نیز از جمله خواندنی‌های بخش نخست است: «فارغ از این‌که هر فیلمی باید نور و رنگی متناسب با موضوع خود داشته باشد. جغرافیا، اوضاع جوی، شرایط محیط و حتی شرایط اجتماعی، پیش‌فرض‌های فرهنگی، لوکیشن‌ها، امکانات فیلم‌برداری، تربیت ذهنی تماشاگران خودشان را به فیلم تحمیل می‌کنند.» بخش دوم، به یادداشت‌ها و مصاحبه‌ها درباره‌ی فیلمبرداری اختصاص یافته است.