سینمای آزار

«برایتان آزار آرزو می‌کنم» این پیامی‌ست که میشاییل هانکه فیلم‌ساز نامتعارف سینمای معاصر و برنده‌ی نخل طلای کن به تماشاگرانش داد، وقتی که فیلم «پنهان» برای اولین‌بار در لندن روی پرده رفت. آزار یکی از کلیدی‌ترین موتیف‌های سینمای اوست، فیلمسازی که از هیچ فرصتی برای به مخمصه انداختن تماشاگر و عذاب دادن او نمی‌گذرد. همین امر باعث شده تا کارنامه‌ی او به زمینه‌‌ی بحث و مجادله‌ای بی‌پایان در نظر سینمادوستان بدل شود. انبوهی از مخالفان و موافقان او دستکم بر سر همین ایده‌ی آزار متفق‌القول‌اند. سعید عقیقی با این رویکرد، مفهوم آزار را در مرکز تحلیل و بررسی‌هایش از سینمای هانکه قرار داده است. او در بخش اول کتاب با عنوان «دنیای هانکه» جهان‌بینی، شیوه‌ی روایت و عناصر سبکی‌اش را به شکلی کلی مورد بررسی قرار می‌دهد تا در بخش بعدی، با نگاهی جزئی‌نگر یک‌به‌یکِ فیلم‌ها را زیر ذره‌بین ببرد. اما بخش سوم کتاب تصاویری‌ست برگزیده از سکانس‌هایی از آثار هانکه؛ تصاویری که قرار است سبک بصری ویژه هانکه را با «بهره‌گیری از قاب در قاب‌های سینمای مدرن از یک سو و ایجاد وضعیت عاطفی‌ای کاملاً متفاوت با استادان نیم قرن پیش» سینما در پیش چشم خواننده قرار دهد.

سعید عقیقی که از برجسته‌ترین منتقدان ایرانی است، برخلاف جریان ترجمه که به برگردان مقالات خارجی اتکا می‌کند، تلاش کرده تا در مقام یک مولف دست به ایده‌پردازی و تولید فکر بزند. این کتاب از این حیث می‌تواند یکی از معدود مداخلات فکری از ایران در سینمای جهان به‌شمار بیاید. ما اگرچه شاهد علاقه‌ی نویسنده به فیلمساز مورد مطالعه‌اش هستیم، اما در عین حال نگاه خیره‌ی منتقدی را می‌بینیم که با فاصله از سوژه‌اش در تلاش است تا نکته‌هایی ناگفته را درباره‌ی او با ما در میان بگذارد. در این کتاب می‌خوانیم: «آن‌چه در برابر دوربین به نمایش در‌می‌آید غالباً بسیار ساده و عادی است، عادی بودنی معقول اما نا‌معمول که به تدریج سبب آزار تماشاگر می‌شود. به همین دلیل، او در نظر دوست‌داران سینما میان «یکی از بهترین» و «یکی از تحمل‌ناپذیر‌ترین» فیلم‌سازان معاصر مدام در نوسان است.