دو‌گانه‌ها: شرح یک وضعیت متناقض

طراحی معاصر چگونه می‌تواند از یک‌سو هویت، زبان و منطق ساختش را در ارتباط با سنت دیرپای معماری و شهرسازی در ایران توسعه دهد و از سوی دیگر نیز توأمان جایگاه معاصرش را در مواجهه با مدرنیته پیدا کند؟ این همان پرسشی است که علیرضا تغابنی، از گذر رویکرد کانسپچوالِ پروژه‌هایش، در متن دوگانگی‌های زمانه‌ی ما پی می‌‌گیرد تا فشارهای اجتماعی و فرهنگی را آشکار کند. او همان‌طور که خودش نیز در مقدمه‌ی کتاب آورده «دست‌وپنجه نرم کردن با متضادها و دوگانه‌ها» را چالش همیشگی وضعیتِ ما برمی‌شمارد. دوگانه‌هایی که از تجربه‌های روزمره‌ی کودکی همواره با ما بوده‌اند و فراتر از خانه و مدرسه یا نهادهای رسمی و غیررسمی، به تقابل‌هایی امنیتی میان درون و بیرون دامن زده‌اند، چنان‌که جهان ما را دوپاره کرده‌اند. به‌زعم تغابنی این دوگانه‌ها پس از انقلاب، با تغییر لایه‌های جامعه و فضاهای شهری و معماری، خودش را در شیوه‌‌های متضاد زندگی نیز بروز داده است.

کتاب «دوگانه‌ها» که مجموعه‌ای از پروژه‌های علیرضا تغابنی و همکاران او در دفتر «دیگر» را شامل می‌شود، پیش از هرچیز حول موتیف و مفهوم دوگانگی می‌چرخد. این دوگانه‌ها هربار به اشکال متنوع و متفاوتی ظاهر شده‌اند؛ گاه در مباحث درون معماری مثل ساختار، سازه و فرم، گاه در موضوعاتی بیرون از معماری مثل برنامه‌ها و بسترهای اجتماعی و فرهنگی، و گاه نیز در هردو. همین تکرر و شدت باعث شده تا تغابنی به آن به‌مثابه‌ی ضرورتی بیندیشد که خود می‌تواند بازنمای جوهری از وضعیت ما باشد. اما پرسش اصلی او در این است که «آیا می‌شود توأمان از هر دو سوی این وضعیت بهره برد؟ آیا می‌توان بین فضای کاملاً درون‌گرا و فضای به‌شدت برون‌گرا طیفی تعریف کرد؟» او آشکارا در پی نوعی تایپولوژی «هم این و هم آن» است که می‌تواند تعریف تازه‌ای از «مرز» به‌دست بدهد. او با طرح و تحلیل هریک از پروژه‌هایش (از ساختمان شهرداری و شورای شهر بم تا دوگانه‌ی صفادشت و خانه‌ی هنرمندان شهرک صدرا و ...) می‌کوشد تا انواع این دوگانه‌ها را توضیح دهد و کیفیتِ مواجهات و چالش‌های خود را برای بهینه کردن این وضعیت متناقض تشریح کند.