اسطوره و نماد در ادبیات و هنر: گفت‌وگو با جلال ستاری

اسطوره نه چیزی مربوط به گذشته بلکه پدیده‌ای حی و حاضر در زندگی اکنون و روزمره‌ی ماست. اسطوره نه لزوماً دوره‌ای از تاریخ، بلکه جریانی زنده و پویا در فرهنگ است. همان‌قدر که در شاهنامه فردوسی هست، در ادبیات اوستایی و پهلوی و زرتشتی و پس از اسلام نیز. اسطوره در همه‌چیز و همه‌جا وجود دارد. چنان که می‌توان گفت ما غرق در اسطوره هستیم. نامِ جلال ستاری با چنین درکی از اسطوره در فرهنگ ما پیوندی ناگسستنی دارد. رویکرد ویژه‌ی او بود که مسیر متعارف اسطوره‌شناسی را در ایران تغییر داد، پژوهش‌های این حوزه از دانش انسان‌شناسی را از حالت کلاسیک خارج کرد و به جریان مدرنیته پیوند زد. چرا که اصرار او بر مطالعه‎ی اساطیر در دنیای امروز بود. اگر که مطالعات اسطوره‌شناسی تا ۱۳۵۰ شامل مطالعات متون اساطیری اوستایی و پهلوی ساسانی بود، از  آغاز دهه‌ی ۵۰ با کتاب مهرداد بهار اولین کتاب مستقل اساطیر ایران را منتشر شد و تحولی بنیادی را در تحلیل اسطوره‌های ایرانی پدید آورد. در دهه‌ی ۶۰ کارهای مشترک احمد تفضلی و ژاله آموزگار پژوهش‌های اسطوره‌شناسی ایرانی را پررنگ‌تر کرد. اما وجه ممیزه‌ی ستاری با دیگر اسطوره‌پژوهان ایرانی در این بود که او اسطوره‌شناسی را وارد عرصه‌ی زندگی مدرن کرد. چرا که معتقد بود اسطوره‌ها را باید در ادبیات و شاخه‌های مختلف هنری جست‌وجو و تحلیل کرد. و عمده‌ی تأکید او نیز بر مطالعه و تبیین اسطوره‌های زنده بود تا اساطیر باستانی.

«اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» گفت‌وگوی بلندبالای دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق و فروغ اولاد با جلال ستاری و قصه‌ی او با اسطوره است. سفری به دل زندگی‌ای پربار و ماجراجویانه. گفت‌وگویی که از اسطوره آغاز می‌شود و به ادبیات و هنر می‌رسد. ستاری بر این باور است که آن‌چه تاریخ و فرهنگ ایران می‌نامیم از اسطوره جدا نیست. اسطوره الگویی فکری است که به جای مردمان می‌اندیشد و آن‌ها را چنان جذب خود می‌کند که مردمان خیال می‌کنند نیازی به اندیشیدن ندارند. در عین‌حال بدون خواندن اسطوره‌ها، بدون شناختن آن‌ها، سردرآوردن از آن‌چه نامش را تاریخ و فرهنگ گذاشته‌اند ممکن نیست. اسطوره‌ها را می‌شود در هر زمانه‌ای به شیوه‌ی تازه‌ای تعبیر کرد و راز ماندگاری اسطوره هم به زعم ستاری در این است. این‌که اسطوره را با ایدئولوژی‌ها مقایسه کنیم و ببینیم در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که ایدئولوژی‌ها به جای مردمان می‌اندیشند. اسطوره و نماد در ادبیات و هنر به کلاس درسی شبیه است که یکی از برجسته‌ترین چهره‌های اسطوره‌شناسی ایران همه‌ی آن‌چه را که درباره‌ی اسطوره می‌داند پیش روی خواننده‌هایش گذاشته است.