اسطوره، ادبیات و هنر

اگر بخواهیم به رابطه‌ی اسطوره و ادبیات و هنر پی ببریم کافی است به خاطر بیاوریم که «اسطوره»، در زبان فارسی وام‌واژه‌ای از «الاسطوره» و «الاسطیره» در زبان عربی به‌معنای روایت و حدیثی است که اصلی ندارد. اما خود این واژه‌ی عربی نیز وام‌واژه‌ای است از historia در یونانی به معنای استفسار، تحقیق، اطلاع، شرح و تاریخ. از سوی دیگر واژه‌ی «myth» از اصل یونانی «muthos» به معنای سخن و افسانه گرفته شده است. و «myth» همان واژه‌ای است که در زبان‌های فرهنگی به دو شکل «story» (قصه) و «history» (تاریخ) ظهور کرده. با این مقدمه است که می‌توان گفت پیوند اسطوره با ادبیات و نقل و قصه و تاریخ تا چه اندازه در هم تنیده است. اما چه‌کسی می‌تواند بگوید که اسطوره کجا پایان می‌گیرد تا ادبیات بیاغازد؟ یا قصه‌ها و افسانه‌ها بی ‌ادبیات و هنر چه می‌بودند؟ یا از ادبیات بدون اساطیر و افسانه‌ها چه بر جا می‌ماند؟ با این حال همه‌ی این پرسش‌ها به معنای این نیست که همه این فرم‌ها را در هم خلط کنیم و ندانیم که هنر چیست یا اساطیر چه سرنوشتی داشته‌اند. امروزه بر کسی پوشیده نیست که اساطیر موجوداتی پویا هستند که در جهان واقعی زاییده شده و پا گرفته و رشد کرده‌اند. بسیاری از آن‌ها علی‌رغم قدمت و کهنگی همچنان زنده‌اند و بسیاری نیز جوان‌مرگ شده‌اند! چنین پیچیدگی‌هایی است که ضرورت مطالعه‌ی اسطوره را همچنان توجیه می‌کند و به ما می‌قبولاند که این خدایان و شیاطین هنوز با ما همراهند و در خودآگاه و ناخودآگاه ما نقش ایفا می‌کنند.

اسطوره از جنبه‌های گوناگون ادبیات و هنر و شاخه‌های پرشمار آنها مایه می‌گیرد. ژانری بینارشته‌ای است که گستره‌ی پهناوری از حماسه، تراژدی، ادبیات نمایشی، شعر، نگارگری و تندیسگری را در روزگاران گذشته دربر می‌گرفته و در روزگار کنونی نیز به سایر هنرها تسری یافته است. ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق در کتاب اسطوره، ادبیات و هنر علاوه‌بر ارائه تعریفی مشخص از این واژه‌ها وجه تمایز هر یک از آنها را نیز کاویده است. او همچنین در بعضی از مقالات این کتاب به صورت موردی قصّه یا اسطوره‌ای را بررسیده و ویژگی‌هایش را تبیین کرده است، از درنگ بر شاهنامه فردوسی، مکان تجمیع اسطوره و هنر و ادبیات و افسانه، اساطیر ایران باستان و هنر مانوی و سایر متون به‌جا مانده از آن دوران تا زمان معاصر و دنیای امروز. بخش اول کتاب شامل گفتارهایی با عناوین اسطوره و اسطوره‌شناسی، چشم‌اندازهای نقد اسطوره‌شناختی، افسانه‌های اسطوره، تبیین معانی افسانه و اسطوره و تفاوت آن‌ها، اسطوره‌ی آداپا، نخستین انسان، اسطوره دمترـ‌پرسفونه و اسطوره‌ی تولد بودا است. همچنین جنبه‌های اسطوره به عنوان ژانری هنری‌ـ‌ادبی از یک‌سو و دیدگاه‌های اسطوره‌شناختی و مباحث نظری اسطوره از سوی دیگر از دیگر مباحث این بخش است. اما بخش دوم و سوم کتاب به ترتیب به پیوند اسطوره با «حماسه و ادبیات» و «هنر» مربوط است...