اسطوره‌ی آفرینش در کیش مانی

کیش مانی را باید در کنار جریان گِنوسی از مهم‌ترین و بانفوذترین‌ آیین‌ها در سده‌ی سوم پس از میلاد مسیح برشمرد که به گمان بسیاری حتی بر مذهب مسیحیت نیز تأثیر گذاشته‌اند. دوره‌ی ظهور آیین مانی با افول اشکانیان و تغیرات شگرف در مناسبات اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مصادف بوده است. این کیش نیز مانند همه‌ی مکاتب آن دوره، جهان مادی را جهان ظلمت و گمراهی، و سعادت و بهروزی را در رستگاری اُخروی می‌داند.

مانی، پیامبر نقاش، از پدر و مادری ایرانی در منطقه‌ای از شمال بابِل متولد شد. پدر او پیش از تولد فرزندش تصمیم گرفت تا فرقه‌ی عرفانی گنوسی را دنبال کند و مانی نیز در ۶ سالگی در این راه به پدرش پیوست. اما وقتی 12 ساله بود، فرشته‌ای الهی کاملاً شبیه به خودش (مثل یک دوقلو) بر او نازل شد. چنین شد که او تصمیم گرفت تا آیین جدیدی را بنا کند. مانی اعتقاد داشت که آخرین پیامبر است و نبوت آدم، زرتشت، بودا و عیسی را تکمیل خواهد کرد. پس با بهره‌گیری از هوش بالا و سیاست‌ورزی زیرکانه‌اش توانست به دربار شاپور نزدیک و اجازه‌ی تبلیغ آیینش را دریافت کند. اگرچه سرانجام با دسیسه‌ی بزرگان و اطرافیان بهرام اول دستگیر و محاکمه شد و در زندان جان ‌داد.

کتاب «اسطوره‌ی آفرینش در کیش مانی» علاوه‌ بر بررسی زندگی و زمانه‌ی مانی، ادبیات و عرفان مانوی، و تقابل نور و ظلمت در این آیین، به بازسازی روایت اسطوره‌ی آفرینش کیش مانی و متونی که آن را ثبت و ضبط کرده‌اند، می‌پردازد. سپس آثار مانی و مانویان و آن‌چه غیرمانویان درباره کیش مانی نوشته‌اند، معرفی و تشریح می‌شود. در این اسطوره تقابل همیشگی خیر و شر در تمثیل روشنی و تاریکی نمایان می‌شود. در دوره‌ی هجوم تاریکی بر نور و بدبختی کیهان، انسان آفریده می‌شود و در زمین سوزان و پُرمنازعه سکنی می‌گزیند. در میان این نزاع خونبار انسان‌های نخستین آفریده شدند و پای شیث، قابیل و هابیل به میان آمد تا تلاش آدمی را که در چنبر ظلمات است و می‌تواند راه نور را پیش گیرد بر پهنه‌ی زمین مجسم کنند.