شناخت اساطیر ایران

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تحلیل و جست‌وجو در مفهومِ «هویت ایرانی» کاویدنِ تاریخ باستان است. این‌که در طول تاریخ چه بوده‌ایم و چگونه به «خود»مان اندیشیده‌ایم. مرزهای زیستِ ما در کجا از «دیگری» جدا شده؟ آیا اصلاً توانسته‌ایم تجربه‌ی ایرانی بودن را در یک دستگاه فکریِ اینجایی صورت‌بندی کنیم؟ از این منظر اسطوره همیشه راهگشاست. چرا که هرجا که تاریخ و باستان‌شناسی خاموش می‌مانند اسطوره به سخن در می‌آید. اسطوره آیینه‌ای است از سرگذشت ما و راهی که تا به این‌جا طی کرده‌ایم. حافظه‌ی فرهنگی‌ای که خواه و ناخواه در وجود ما ریشه دوانده؛ میراثی از شکست‌ها و فتح‌هامان که می‌تواند آینده را به ما نشان بدهد. به این اعتبار است که شناختن اسطوره‌های هر یکی از بزرگترین ضرورت‌ها برای پی بردن به انگاره‌ی‌ جمعی و درکِ شیوه‌ی اندیشه و باورهای مردم، مناسک و آئین‌ها و نهادهای فعال آن‌هاست.

کتاب «شناخت اساطیر ایران» یکی از بهترین نمونه‌ها برای رویارو شدن با گنجینه‌ی غنیِ اسطوره‌های فرهنگ ماست. اگرچه کتاب‌های بسیاری را می‌توان در این باره سراغ گرفت، اما ویژگی منحصر به‌فرد نوشته‌ی جان هینلز در این است که در نهایت فشردگی، مجموعه‌ی جامعی تدوین کرده که با معرفی و تفسیر هریک از این اسطوره‌ها همراه شده است. از ویژگی‌های بارز کتاب استفاده از منابع مختلف معتبر و کهن برای پژوهش است. از اوستا و متون پهلوی گرفته تا شاهنامه‌ی فردوسی و مقالات و منابع معاصر. برای هینلز اسطوره‌ها نه فقط چیزی متعلق به داستان‌ها و صرفاً برای روایت نمادین، بلکه تجلی تفکرات انسان درباره‌ی مفاهیم بنیادی زندگی و راه و روش اوست. او معتقد است اسطوره‌هایی که در مناسک مذهبی خوانده می‌شوند عمل و فعالیت نیروهای فراطبیعی را شرح می‌دهند و به معتقدان می باورانند که این نیروها آزاد یا دوباره در زندگی فعال می‌شوند. او همچنین به رابطه‌ی پیچیده‌ی میان اسطوره و تاریخ نیز می‌پردازد.

علاوه بر این‌ها هینلز همچنین به تاثیرات اساطیر ایرانی بر هنر و ادبیات ایران نیز پرداخته. او شاهنامه‌ی فردوسی، نقش‌آفرینی اساطیر در نقاشی‌ها و دیگر هنرهای ایرانی و همچنین شکل‌گیری افسانه‌های جدید در دوران اسلامی را بررسی‌ کرده. او تأکید دارد که اساطیر ایرانی همچنان در فرهنگ ایرانی باقی مانده‌اند و تأثیر زیادی بر آن دارند. شاید یکی از این نمونه‌ها، مراسم هرساله‌ی روز عاشورا و شهادت امام حسین در کربلاست که شیعیان ایران وقایع تاریخی‌اش را با روایت‌های اساطیری می‌آمیزند و قهرمانان مذهبی– تاریخی خود را با ویژگی‌ها و رفتارهای پهلوانان نمونه‌ی ازلی و اساطیری فرهنگ به جلوه در می‌آورند...