لیلیت: حوای نخستین؛ وجوه تاریخی و روان شناختی سویه ی تاریک زنانه

از میان بن‌مایه‌های اساطیر یهود -‌به‌جز مسیح- هیچ‌یک به اندازه‌ی اسطوره‌ی لیلیت تا به این اندازه برجسته نیست. او با فاصله متمایزترین شخصیت از بی‌شمار ارواح اهریمنیِ دین یهود است و به همین خاطر در قلب نگاره‌های اهریمنی یهود جا گرفته. از آن دسته اساطیر دینی که رد حضورش را می‌توان در ادیان و مذاهب باستانی، حتی در مسیحیت و اسلام نیز پی گرفت. با این‌همه فقط در اساطیر یهودی است که بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد. اما در عین حال، در طول تاریخ، همواره هاله‌ای از ترس و احتیاط و انذار نیز حول روایت‌های مربوط به او وجود داشته. چنان‌که از دوره‌ای به بعد، طی عهدی نانوشته کاتبان تصمیم گرفتند به‌کلی او را از روایت‌های خود حذف کنند.

اما کتاب «لیلیت: حوای نخستین» به‌واسطه‌ی دانش خیره‌کننده‌ی نویسنده‌اش در تلاش است تا بازی را عوض کند و دوباره لیلیت را به مرکز روایت‌ها برگرداند. به این اعتبار، هورویتس بر یکی از مناقشه‌برانگیزترین مسائل تاریخ بشر یعنی نسبت «شر» با «زن» دست می‌گذارد که از طرفی با عقاید یهودی او نیز به عنوان فردی دین‌دار به هم آمیخته است. هدف کتاب او بررسی تصاویر تیره و هولناکی است که در طول تاریخ از نوع زن ارائه شده و از دیرباز در شکل اساطیری و بعضاً آمیخته با جادو و خرافات در باور قدیم ذهن جا گرفته است.

او در کتابش نخست به پیشینه‌ی تاریخی این قصه نزد مردمان ساکن بین‌النهرین، بابلیان و آشوریان، اعراب پیش از اسلام و سومریان می‌پردازد. نشان می‌دهد که باور به زن اهریمنی در میان آن‌ها مشترک است. زنی شبگرد و تنها که اسباب سقط جنین و قتل نوزدان می‌شود و مردان را اغوا می‌کند تا از آن‌‌ها فرزندانی افسرده‌حال بزاید. او پیشینه‌ی این افسانه را دنبال می‌کند و به بیش از سه هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. باستان‌‌شناسان انواع تعویذها را یافته‌اند که تا عصر حاضر در مراقبت از مادران و فرزندان به‌کار رفته است. در ادامه هورویتس لیلیت را پرداخته‌ی مرد مالیخولیایی می‌داند زیرا پسران لیلیت همه گرفتار این افسردگی حادند، چنان‌که دقت در آثار نقاشان و موسیقی‌دانان و فیلسوفان گواه آن است. هورویتس با بازگویی داستان لیلیت، ما را به تجدید‌نظر در اهمیت تاریخی و نمادین این شخصیت دعوت می‌کند. او حتی شباهت‌هایی میان تسلیم‌نشدن این اسطوره و تلاش‌های جنبش فمینیستی معاصر پیش می‌کشد، تا ظرفیت‌های شخصیت سرکش و قوی او را برای الهام‌بخشی در نزد نسل‌های جدید گوشزد کند...