هومو نرانس: اسطوره - باستان‌شناسی روایت

شاید بتوان پرسش «انسان چیست؟» را در طول حیات فرهنگی آدمی هم‌ارز با پرسش «انسان از چه سخن می‌گوید؟» تلقی کرد؛ چرا که دانش ما از پیشینیان، علاوه‌بر یافته‌های باستان‌شناسی و علمی، که بیش‌تر معطوف به زیست چنین موجودی است، منوط به سخن اوست. حول پرسش‌هایی از این‌ دست می‌چرخد که از کجا آمده و چرا و چگونه زیسته و چرا این‌چنین متفاوت است؟ و سرراست‌تر: انسان چرا قصه می‌گوید و چرا به روایت کردن محتاج است؟ این‌جاست که «حیوان قصه‌گو» یکی از برازنده‌ترین تعریف‌‌هایی است که می‌توان از این گونه به دست داد.

اسطوره‌شناسی از دیرباز هم‌پای فلسفه جلو آمده و کمتر اندیشمندی را در تاریخ حکمت و فلسفه بتوان یافت که از روایات اساطیری بهره نبرده یا حتی بدین روش نیندیشیده باشد. نخستین پرسش‌های فلسفی مواجه با کلان‌روایات اسطوره‌ای است. آن‌چه این میان به سلطنت اساطیر قدرت بخشیده، یافته‌های باستان‌شناسی است زیرا آثار این قصه‌های حیاتی را زیر خاک و بر سرگذشت مردگان ما نیز می‌توان یافت.

اسماعیل گزگین در کتاب هومونرانس، اسطوره ـ باستان‌شناسی روایت، در پی تأملی بر انسانی است که وجه تمایزش همان سخن گفتن است، روایت کردن، قصه پرداختن، تا از همان نخستین روزهای پدیدارش بر طبیعت تعریفی از خود به دست دهد. پس روایات همان چیستی آدمی است و تمدنی که ما در آن رشد می‌کنیم ساخته‌ی انبوهی روایت است، کلان‌روایات حیاتی، از اسطوره‌های کیهانی، خدای‌نامک‌ها، پیدایش و تکوین عالم، ظهور و خلقت آدمی و ماجرای آن، راز زندگی بر زمین و رفتن به آن‌سوی مرگ، مرگ‌اندیشی، و معمای این‌همه نقطه‌ی مشترک همه‌ی سخن آدمی در همه‌ی طول تاریخ و جغرافیا بوده است.

گزگین در این انسان‌شناسی پابه‌پای موجودی که از طبیعت دور افتاد و به گرد زبان چرخید حرکت می‌کند تا تعریفی دیگر از آدمی به‌دست دهد. انسان چیست؟ آن‌که سخن می‌گوید، قصه می‌بافد، به مرگ می‌اندیشد. بنی‌آدم همان راوی است زیرا در تکوین روایتش خود و جهان را معنا می‌بخشد.