تئاتر بکت و نورولوژی احساس

اگر یادِ شخصیت‌های نمایشنامه‌های بکت بیفتید، احتمالاً دیر یا زود کنار همه‌ی ویژگی‌های ریز و درشت‌شان حرکات بدن آن‌ها را هم پیش چشم خواهید آورد. عجیب نیست اگر از آن‌همه وسواس نویسنده در طراحی‌‌ و تاکید فراگیرش بر نقصان‌های رفتاری و حرکتی‌ آن‌ها شگفت‌زده شوید. نقصان‌هایی که معمولاً در نهایت به نوعی اختلال زبانی نیز پیوند می‌خورد. اما به‌راستی، این‌همه اصرار بکت بر این ایده از کجا می‌آید؟ عبدالرحمن نجل رحیم، مغزپژوه و عصب‌شناس معاصر پاسخ این پرسش را در چارچوب رابطه‌ی بدن، مغز و ذهن بررسی کرده است. او در کتاب «تئاتر بکت و نورولوژی احساس» با درهم‌آمیختن پزشکی و انسان‌شناسی به دوگانه‌انگاری ذهن و بدن پرداخته و آن را رد کرده است.

نویسنده در تلاش است تا با نزدیک‌ کردن دو علم طبیعی و انسانی به یکدیگر به نوعی نورولوژی احساس برسد. او معتقد است که مفهوم «غیاب» ایده‌ی مشترک نورولوژی و متون بکت است. چنان‌که وقتی می‌خواهیم به کارکرد زبان پی ببریم، افراد زبان‌پریش را بررسی می‌کنیم. یا اگر می‌خواهیم اهمیت کنش و حرکت را دریابیم، سراغ مبتلایان به پارکینسون می‌رویم. پس هر چیزی با غیابش برای‌مان معنا پیدا می‌کند. بکت نیز این‌گونه عمل می‌کند و نمایشنامه‌هایش را، انسان‌هایی مبتلا به زبان‌پریشی و بیماری‌های حرکتی، در غیاب زبان و کنش معنا می‌بخشد.

بکت همین وسواس ذهنی را بدل به کنش، رفتار و اطواری خاص بر صحنه کرد. تئاتر بکت سرشار از لحظات و رفتار نابی است که در زمان داستایفسکی و پروست و جویس حالتی ذهنی قلمداد می‌شد. قهرمانان او در بسیاری از مواقع در انجام اعمال ساده ناتوانند، درست سخن گفتن و به یاد آوردن، و این‌گونه ناتوانی قهرمانان بکت جای دلاوری‌های پیشینیان را می‌گیرد تا او موفق شود که خود اختلال را به ما نشان دهد. گذر بکت از دوگانه‌انگاری بدن و ذهن یکی از دستاوردهای اوست و حاصل آن تبدیل ذهن به ذهنی بدن‌مند. در آثار بکت بدن تجزیه و کوچک می‌شود، حتی محو می‌شود؛ اما نه هرگز به‌طورکامل. نقطه مشترک تمام این تجزیه‌شدن‌ها و میل به محو شدن، تخلیه‌ی بدن از همه انگاره‌های انسانی است.