در آغاز رنج بود: خوانش برادران کارامازوف

داستایوسکی رنج را نتیجه‌ی طبیعی آگاهی می‌دانست. در نظر او هر دانشی به اندوه ختم خواهد شد، بنابراین انسان‌های بزرگ باید غمی بزرگ نیز داشته باشند. برای او، رنج سرشتی ازلی ابدی است. حتی رهایی و رستگاری آدمی نیز از دل همین تجربه بیرون می‌آید. ایده‌ی «رنج» در نوشته‌های او چنان پررنگ است که فروید آن را یکی از مهم‌ترین موتیف‌های چهارگانه‌ی او معرفی می‌کند. اما بی‌تردید از درخشان‌ترین جلوه‌های این رنج، رمان «برادران کارامازوف» اوست. رمانی که چهارماه پیش از مرگش منتشر شد و نویسنده‌اش همزمان با تقریر آن در نامه‌ای به صراحت از رنج سخن گفت. امیر نصری با همین چشم‌انداز به سراغ این اثر رفته تا آن را به مثابه‌ی یک متن الهیاتی و فلسفی تحلیل کند.

به زعم بسیاری این رمان در میان آثار داستایفسکی نیز جایگاهی متفاوت دارد. نه‌تنها با ایده‌ی ناتمامی‌اش، بلکه برخلاف سایر آثار این‌بار یک خانواده در مرکز رمان قرار دارد نه انسانی تنها در محاصره‌ی شیاطین. در این رمان همچنان‌که از مرگ و رنج و بیماری سخن می‌رود، تمنای زندگی هم وجود دارد.

امیر نصری که پیش از این دست به خوانش رمان جنایت و مکافات، پوست در برابر پوست، زده بود، اکنون در آغاز رنج بود، خوانش برادران کارامازوف را نوشته و کوشیده تا نشان بدهد که داستایفسکی چگونه در میان جهانی چنین پرآشوب کار خویش را به پیش می‌برد. او در پنج بخش مختلف و در هر بخش از دری تازه پا به این رمان می‌گذارد و مختصات تاریخی و فرمی و روایی، شرّ و فساد، پدران و پسران یا خانواده‌ی بدون مادر، رنج و واقعیت زندگی، و در نهایت به معنای زندگی و حکمت و همچنین نهیلیسم نیچه و نقش دیگری در این رمان از راه خوانش آثار لویناس، فیلسوف شهیر فرانسوی، می‌پردازد. اینگونه از خلال درک تکوین رمان برادران کارامازوف و شناخت خصوصیات فکری و عقیدتی داستایفسکی متأخر، بررسی تأثیرات الهیاتی و ادبی و هنری و فلسفی بر این دو و اثربخشی این متن بر فیلسوفان معاصر و در راه، با سطحی دیگر از متنی ماندگار مواجه می‌شویم.