تاریخ و آگاهی طبقاتی

«این آگاهی طبقاتی است که حرکتِ تاریخ را تعیین می‌کند، نه آگاهی فردی.» همان ادعایی که لوکاچ آن را در مرکزِ کتابِ حالا کلاسیک‌شده‌اش «تاریخ و آگاهی طبقاتی» نشاند تا مارکسیسم را با ریشه‌های هگلی‌اش در سنتی دیالکتیکی بخواند. او با استفاده از ایدآلیسم آلمانی، صورتی از مارکسیسم را ارائه ‌داد که اساساً یک نظریه‌ی عاملیت انقلابی است.

از این منظر تاریخ و آگاهی طبقاتی بیانگر زایش فیلسوفی است که آگاهانه بر دیالکتیکِ مارکس انگشت گذاشته است. حساسیتی که اردوگاه سنتی مارکسیسم را برآشفت، چنان‌که سرانجام این کتاب به خواست لوکاچ تا شصت‌وپنج سال بعد بازنشر نشد. حتی او پذیرفت که تحلیل سیاسی‌اش چندان بی‌عیب نبوده، گرچه بسیاری از متفکران این کتاب را در زمرۀ مهمترین آثار فلسفی قرن بیستم میلادی دانسته‌اند.

مقالات این کتاب به تعریف مارکسیسم ارتدوکس و سپس مارکسیسم روزا لوکزامبورگ می‌پردازد و سپس به آگاهی طبقاتی و شیءوارگی و آگاهی پرولتاریا می‌رسد؛ این دو مقاله تا سال‌ها در کانون مباحث فلسفی بود و هنوز هم مفهوم شیءوارگی که لوکاچ از دل مفاهیم مارکس و هگل استخراج کرد و روش دیالکتیک آن مقالات شایان توجه است. «دگرگونی کارکرد ماتریالیسم تاریخی»، «فعالیت قانونی و غیرقانونی»، «نکته‌های انتقادی درباره‌ی نقد انقلاب روسیه اثر رزا لوکزامبورگ» و «نکته‌های روش‌شناختی درباره‌ی مسئله‌ی سازمان‌دهی». از دیگر بخش‌های کتاب هستند.

لوکاچ معتقد است که از طریق استفاده‌ی مارکس از دیالکتیک است که می‌توان جامعه‌ی سرمایه‌داری را اساساً شیء یافت و پرولتاریا را سوژه‌ی واقعی تاریخ و تنها نجات ممکن بشریت دانست. تمام حقیقت، از جمله برداشت ماتریالیستی مارکس از تاریخ، باید در رابطه با مأموریت تاریخی پرولتاریا دیده شود. حقیقتی که دیگر داده نشده، در عوض باید برحسب لحظات نسبی درروند آشکار شدن اتحاد واقعی نظریه و پراکسیس درک شود: کلیت روابط اجتماعی.

گئورگ لوکاچ (۱۹۷۱-۱۸۸۵) از مهم‌ترین اندیشمندان مارکسیسم غربی است که با انتشار کتاب تاریخ و آگاهی طبقاتی (۱۹۲۳) مفاهیم فلسفۀ مارکس و هگل را به کار نظریۀ انقلاب گرفت؛ لوکاچ که دوره‌ی نخست فعالیتش از وبر و زیمل متأثر بود و کتاب جان و صورت (۱۹۱۱) نیز محصول همان دوران است، با مارکس و لوکزامبورگ و هگل حیاتی دوباره یافت و در سال‌های منتهی به انقلاب اکتبر (۱۹۱۷) به راه مارکس گروید.