درباره‌ی شر

از دیرباز آدمی در تلاش بوده تا تجربه‌های ناخوشایند و دردناکش را دسته‌بندی کند و بیشتر آن را بشناسد. شرّ نامی است که در جای‌جای جهان اشاره به بدی و پلیدی دارد و آمر و عامل گناه و شیطنت است. پس دور از ذهن نیست که عالمان در دوره‌های متفاوت به تعریف این مفهوم بپردازند و حاکمانْ دشمنان خود را به این نام بخوانند. در الهیات، شرّ عملی شیطانی است.  حالا می‌توان گفت از منظر تمدنی که ما در آن ساکنیم هر خطری که نظم و قاعده و روال مفید امور را برهم بزند شرّ است.

تری ایگلتون متفکر انگلیسی در کتاب درباره‌ی شر (۲۰۱۰) به دنبال واکاوی این مفهوم است. او نخست از حادثه‌ای معاصر به موضوع وارد می‌شود تا نظر معاصران را در این مورد وارسد. سپس به سراغ مهم‌ترین متون ادیبان و متألهین غربی می‌رود زیرا از هومر، اووید، ویرژیل تا دانته و شکسپیر و گوته و داستایوفسکی با این ایده درگیر بوده‌اند و متفکرانی چون افلاطون و آگوستین و کانت و شوپنهاور و مارکس و نیچه نیز به آن پرداخته‌اند. اساطیر شرّ را، چون اهریمن، عنصر ضروری داستان می‌داند و مؤمنان هرگونه گناه را شرّ می‌شمرند و فیلسوفان به آن چون موضوعی اساسی اندیشیده‌اند. رویکرد ایگلتون در این کتاب پرداختن به شرّ است زیرا می‌توان در زندگی خصوصی و عمومی به آن چون موضوعی متفاوت اندیشید هرچند که خاستگاه آن وحشت از نیروهایی است، که خارج از کنترل، دست به هر کاری می‌زنند که خارج از قاعده عادات و تفکرات ماست. این‌گونه شر در عصر جدید از الهیات به سیاست کوچ کرد تا حکومتها هر خطری را بدین نام بخوانند.

از ویژگی‌های برجسته‌ی کتاب، رویکرد انتقادی و بدبینانه‌ی ایگلتون به مفهوم شرّ است. او نشان می‌دهد که شر ریشه در ساختارهای اجتماعی و قدرت دارد و ریشه‌کن کردن آن، نیازمند تغییرات بنیادین در همین ساختارها است. ایگلتون همچنین به نقد دیدگاه‌های ایدئولوژیک و مذهبی درباره شرّ می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این دیدگاه‌ها، اغلب برای توجیه اعمال خشونت‌آمیز و ظالمانه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تری ایگلتون متفکری است که با بهره‌گیری از آرای بنیامین و آلتوسر و سنت مارکسیستی به موضوعات مهم عصر حاضر ورود کرده و کتاب‌ها و مقالات مختلفی در این باره نوشته است، از جمله اهمیت نظریه، پرسش‌هایی از مارکس، ماتریالیسم، درآمدی بر ایدئولوژی، ایدئولوژی زیبایی‌شناسی، چگونه ادبیات بخوانیم و کارکرد نقد.