دفترهای زندان: (دفتر چهارم)

تاثیر گرامشی در جامعه‌شناسی، فلسفه‌ی سیاسی و مطالعات فرهنگی حالا او را به یکی از مهم‌ترین‌ترین نمایندگان جریان نومارکسیستی بدل کرده است. اغراق نیست اگر بگوییم که او امروز بیش از هر متفکر دیگری از جمله مارکس یا انگلس به معروف‌ترین نظریه‌‌پرداز در بحث‌‌های جاری دانشگاهی تبدل شده است و پس از مارکس، بیش از هر مارکسیست دیگری مفاهیم دولت و جامعه مدنی را در ارتباط با یکدیگر به کار گرفته است. اما مهم‌ترین نوشته‌های او را بی‌تردید باید در یادداشت‌ها و نامه‌های زندان او جست که تاکنون در چندین جلد به فارسی درآمده است. متنی کلاسیک از اندیشه‌ی سیاسی و اجتماعی قرن بیستم که تأثیر قابل‌توجهی بر بحث‌های معاصر در فلسفه‌ی سیاسی، و همچنین نظریه و تاریخ ایدئولوژی، روابط بین‌الملل و مطالعات فرهنگی گذاشته است.

دفتر چهارم از دفترهای زندان آنتونیو گرامشی در خلال سال‌های ۱۹۳۲-۱۹۳۰ نوشته شده است. وجه ممیز کار گرامشی در هم تنیدگی دیالکتیکی اندیشه و عمل است. آن‌چه گرامشی را به تفکر برانگیخته وضعیت دشواری است که پس از پیروزی انقلاب اکتبر روسیه و شکست قطعی انقلاب ۱۹۲۱-۱۹۱۸ پدید آمد. از همان هنگام بسیاری انقلابیون جنبش سوسیالیستی متوجه شدند که گرانیگاه انقلاب از غرب و اروپای پیشرفته به شرق واپس‌مانده منتقل شده است. بنابراین نیروهای چپ و سوسیالیست و ترقی‌خواه باید در رویکرد خود به انقلاب و ایجاد تحول تجدید نظر می‌کردند.  از این‌جاست که مفاهیم مشتق از دو مفهوم جامعه‌ی مدنی و دولت سر بر می‌آورد: جنگ مانوری و متحرک (در شرق) و جنگ موضعی و سنگری و ساکن (در غرب)، سلطه (قدرت بیرونی در شرق) و هژمونی (قدرت درونی شده در غرب).

به علاوه در این دفتر با جلوه‌های دیگری از تفکر نوِ گرامشی آشنا می‌شویم، مثل جستار مشهور و ابداعی‌اش در باب روشنفکران (روشنفکر سنتی و ارگانیک)، اندیشه‌های راهگشایش در زمینه‌ی آموزش، فلسفه، ماتریالیسم و ایده‌آلیسم، ماکیاولیسم و مارکسیسم، مبحث مفصلش درباره‌ی زیربنا و روبنا، مسائل بنیادی مارکسیسم، کروچه و مارکس، ایده‌الیسم و پوزیتویسم، امریکاگرایی و فوردیسم، و در نهایت تفسیر و شرح او بر بند ۱۰ دوزخ دانته که برای پژوهشگران و علاقه‌مندان ادبیات جذاب خواهد بود.