مکتب بوداپست و گزیده آثار شاگردانش

عبارت «مکتب بوداپست» را لوکاچ در نامه‌ای به تاریخ ۱۵ فوریه ۱۹۷۱ در نشریه Times Literary Supplement به کار برد. مکتبی شامل لوکاچ، همکارانش و شاگردان او که سودای بازآفرینی اندیشه‌ی مارکسیستی را در سر داشتند. همچنین دست‌یابی به جایگاه فهم در عرصه‌ی ایدئولوژی مارکسیسم و آشکارسازی نیروهای اجتماعی‌ پراکنده که به تغییرات دموکراتیک باور داشتند از اهداف و دلایل اصلی شکل‌گیری این مکتب بود. لوکاچ در نامه‌اش بیان کرده بود که فلسفه‌ی آینده به آثار این اندیشمندان اختصاص دارد. اما خیلی زود هم تاوان آن را پس داد و بسیاری از آن‌ها از حزب کمونیست مجارستان و همچنین دانشگاه اخراج و مجبور به تبعید شدند.

فراز و فرود این مکتب و جریان فکری پس از مرگ لوکاچ همچنان ادامه یافت و انشعابات گوناگونی در پی آورد، اما خصلت اساسی و نخستین آن که مقابله با هر نوع دیکتاتوری بود، حفظ شد. از سوی دیگر، بهره‌گیری از فلسفه در تبیین جهان و شکل زیستن نوع بشر در کنار درنگیدن در امر زیبا؛ توجه به زیبایی و تأمل در متون ادبی نیز یکی از میراث کاری لوکاچ بود که به مکتب بوداپست رسید. بسیاری از این اندیشمندان در کنار مارکس و لوکاچ از آثار فیلسوفان دیگری مانند آلتوسر و مرلوپونتی نیز بهره بردند و هر یک تألیفات فراوانی داشتند که «دیکتاتوری بر فراز نیاز» فقط یکی از آثار مشترک این گروه است.

امروزه در باقی‌مانده‌ی این جنبش عظیم در چپ جدید مجارستان سه جریان را می‌توان به تقریب متمایز کرد. یک: جریانی که فرنس فهر، آگنش هلر، و جورج و ماریا مارکوش، تبعیدیان «خودخواسته» به استرالیا، آن را نمایندگی می‌کنند. زایندگی فکری و ریشه‌یابی انتقادی در مارکسیسم از جمله ویژگی‌های این گروه بوده است. دو: جریانی که امروزه «آندراش هگدوش» نماینده‌ی آن است. او از ضرورت مبارزه برای اصلاحات درونی و در عین حال، گسترش انتقاد سرسختانه از نظام حاکم، پشتیبانی می‌کند. این جنبش «اصلاح کمونیسم» نام گرفته است. سه: جریان پیرامون «جورج بنتس» و «یانوش کیش» که از مارکسیسم و به طور کلی از کار نظری دست کشیده و به روزنامه‌نگاری سیاسی در جناح مخالف اهمیت تعیین کننده‌ای می‌دهد. محمد جعفر پوینده در کتاب مکتب بوداپست علاوه‌بر فراهم آوردن بخشی از متون اصلی ایشان و تعریف لوکاچ از کار این گروه، مقالاتی گردآوری کرده تا مخاطب با همین یک کتاب با مهم‌ترین ویژگی‌ها و اتفاقات آن آشنا شود و نقش آن را در حیات فکری اروپا در نیمه دوم قرن بیستم میلادی بشناسد.