نظریه‌های ارزش اضافی(جلد اول): دست‌نوشته‌های 1861-1863

مارکس در جایی نوشته که «همه‌ی اقتصاددانان در این اشتباه شریک‌اند که به ارزش اضافی، نه به‌گونه‌ای بی‌پیرایه و فقط در مقام ارزش اضافی، بلکه در شکل‌های ویژه‌ی سود و رانت می‌پردازند... کافی است ببینیم که چه کژراهه‌های نظریِ گریزناپذیری، به‌ناگزیر از این اشتباه سرچشمه و پای می‌گیرند.» تردیدی نیست که «ارزش» و «ارزش اضافی» از اساسی‌ترین مفاهیم نقد اقتصاد سیاسی مارکس‌اند. اما کم نیستند نظریه‌پردازان مارکسیستی که بر اهمیت ویژه‌ی مقوله‌ی «ارزش اضافی» تأکید دارند، به این معنا که آن را وجه تمایز و سرشت‌نمای نظریه‌ی مارکس می‌دانند. در مقابل نیز، برخی از مارکسیست‌ها بر آنند که نظریه‌ی مارکسی ارزش اضافی بدون نظریه‌ی مارکسی ارزش قابل دفاع نیست و این خطر را هم با خود حمل می‌کند که مثل نظریه‌های اقتصاد کلاسیک (ریکاردو یا آدام اسمیت)، یا در ادامه و تکامل آن‌ها تلقی شود.

نخستین ویراست «نظریه‌های ارزش اضافی» در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۰ از سوی کارل کائوتسکی منتشر می‌شود. این نظریه‌ها را معمولاً مجلد چهارم کاپیتال می‌نامند. جایی که مارکس با اقتصاددانان فیزیوکرات، اسمیت و ریکاردو و دیگران به گفت‌وگو در می‌آید. در همان آغاز کتاب مهم‌ترین و کلیدی‌ترین پرسش طرح می‌شود: سودِ سرمایه‌ از کجا می‌آید؟ پاسخ او شاید مهم‌ترین پاسخی است که اقتصاد سیاسی تاکنون به این پرسش داده: سود ناشی از افزونیِ قیمت کالاها نسبت به هزینه‌ی تولیدشان یا، به زبان ساده‌تر، ارزان‌ خریدن و گران‌ فروختن است.

نظریه‌های ارزش اضافی مارکس را از مهم‌ترین دستاوردهای او می‌دانند، آنجا که او از رمزوراز  تولید کالا و انتفاع پول به مسیر سرمایه و استخراج ارزش اضافی از کار اضافی می‌رسد. مارکس نشان می‌دهد که دیگر فقط موضوع سوداگری گروهی کاسب در کار نیست، بلکه شبکه‌ای عظیم از نیاز، آرزو، امید، تولید و بازتولید، جهانی را می‌سازد که خدایی جز سرمایه ندارد، خدایی تشنه و حریص که فقط با ارزش اضافی مطلق سیراب می‌شود.