خیز خام: کشاکش مستمندان و دیوان سالاران از 1309 تا 1320 در ایران

اگر تاریخ را فاتحان می‌نویسند، پس چندان هم جای تعجب نیست که سراسرِ آن نام شاهان و اشراف‌زادگان است. اما فرودستان و به عبارتی مستمندترینِ مستمندان کجای این داستان‌اند؟ چه کسی قصه‌ی آن‌ها را روایت می‌کند؟ حکومت‌ها البته که همیشه پشت نام بیچارگان پنهان می‌شوند و وعده می‌دهند، اما تاریخ نشان می‌دهد که نباید به این حرف‌ها دل خوش کرد. «خیز خام» نوشته‌ی محمد مالجو، برخلاف همین جریان روایتِ تاریخی عمل می‌کند. او در کتابش، تاریخ پهلوی و کشاکش مستمندان و دیوان‌سالاران را از سال ۱۳۰۹ تا ۱۳۲۰ بررسی کرده و تحلیلی از شرایط اجتماعی و اقتصادی آن دوره ارائه داده است. او با تحقیق در منابع آرشیوی، از بلدیه و شهرداری تا وزارتخانه‌ها و دبیرخانه‌ها و نامه‌های رجال و بزرگان و گزارش‌های مختلف، می‌کوشد تا تصویر روشنی از مبارزات کارگری و جنبش‌های اجتماعی آن سال‌ها بسازد. مالجو در پی تفسیر تازه‌ای از این دگرگونی‌ها، در پایتخت و دیگر شهرهای ایران است.

آنچه که «خیز خام» را از سایر کتاب‌های تاریخ معاصر ایران متمایز می‌کند، تمرکز آن بر زندگی روزمره‌ی مستمندان و کارگران است. بسیاری از تاریخ‌نگاران، بیشتر به رویدادهای سیاسی بزرگ و زندگی نخبگان می‌پردازند، در حالی که مالجو با نگاهی دقیق به زندگی روزمره‌ی مردم مستمند، تلاش می‌کند تا حدود عاملیت اجتماعی آن‌ها را تشخیص دهد. همچنین، استفاده‌ی گسترده از اسناد منتشرنشده، این کتاب را از نمونه‌های کم‌نظیرش متمایزکرده است. خیز خام که ناظر به نوعی تلاش ناکام مانده در دوران موسوم به شکوفایی سلطنت رضاشاه است، به ما یادآوری می‌کند که تاریخ، صرفاً روایت پیروزی‌های سیاسی نیست، بلکه داستان مبارزات مداوم و ناامیدی‌های مکرر است. کتابی که به ما کمک می‌کند تا ریشه‌های بسیاری از مشکلات اکنون جامعه‌ی ایران را بهتر درک کنیم و شاید بتوانیم  به این پرسش پاسخ دهیم که «چرا مبارزات کارگری و اجتماعی در ایران همواره با دشواری‌ها و ناکامی‌های گوناگون روبرو بوده است؟»