کالیبان و ساحره: زنان، بدن و انباشت بدوی

سیلویا فدریچی چندین دهه پیش، در مقاله‌ای با عنوان «ساحره‌کشی بزرگ» این وحشیگری جنایت‌بار تاریخی در قرن پانزده که جنگی تمام‌عیار علیه زنان بود، یکی از مقدمات اساسی و بنیادین در تولد و توسعه‌ی سرمایه‌داری و کار مزدی به‌مثابه ابزاری در شکل‌دهی به این نظم اجتماعی خشونت‌آمیز خوانده بود. جریانی که ارزش‌زدایی از زنان، شیطان‌سازی آن‌ها و نابودی قدرت اجتماعی‌شان را هدف گرفته بود. ساحره‌ها در اتاق‌های شکنجه و روی سکوهای مرگ جان می‌دادند و از آن‌سو ایده‌آل‌های بورژوایی زنانگی و زندگی خانوادگی سر و شکل جدیدش را پیدا می‌کرد. کتاب «کالیبان و ساحره» دنباله‌ای بر همان مقاله است. فدریچی در این کتاب همچنان که به نقش ساحره‌کشی در توسعه‌ی جهان بورژوایی می‌پردازد، شکل‌گیری انضباط جنسی سرمایه‌داری را نیز عیان می‌کند. او می‌پرسد که چگونه پرولتاریا به عنوان طبقه‌ای قابل استثمار سر و شکل گرفت؟ برای فدریچی، شخصیت اصلی این قصه در گذار از فئودالیسم به سرمایه‌داری، بدن زنانه است. به این معنا که سرمایه‌داری در صدد بود تا با انقیاد زنان آنان را از حوزه‌ی اشتغال غیرخانگی بیرون براند و با محصورکردن زنان در خانه، فعالیت‌های تولیدی آن‌ها را در حوزه‌ی بازتولید نیروی کار منحصر کند.

فدریچی که عنوان کتابش را از نمایشنامه‌ی توفان شکسپیر وام گرفته، به صورت استعاری از اصطلاح «کالیبان» به عنوان نماد پرولتاریای جهانی استفاده می‌کند و از آن‌سو جادوگر را به عنوان تجسم سوژه‌های زنی به کار می‌گیرد که سرمایه‌داری قصد نابودی‌اش را دارد. تحقیقات فدریچی در این کتاب ثابت می‌کند که انقیاد زنان دیگر مانند دوران باستان یا فئودالیسم نیست بلکه هجمه‌ای تمام‌عیار به قصد مالکیت و تولید و استخراج ارزش اضافی است و در هیچ دوره‌ای سابقه نداشته. از سویی دیگر فدریچی با نگاه به پروژه‌های بانک جهانی به نام توسعه و پرداختن به جهانی‌سازی نشان می‌دهد که چگونه سرمایه‌داری آخرین قطعات باقی‌مانده از دنیای دیروز را به تملک درمی‌آورد و با برهم ریختن نظم سنتی هیچ چیزی را جایگزین نمی‌کند جز انباشت بدوی، اضافه‌کار نیروی کار و استثماری خونین در ظاهری متمدن. شاید درس اصلی کتاب به خواننده‌اش این است که سرمایه‌داری به عنوان نظامی اجتماعی–اقتصادی همیشه ضرورتا در نژادپرستی و جنسیت‌نگری دست به کار بوده است.