چگونه آزاد باشیم: راهنمای باستانی به زندگی رواقی

این روزها همه درباره‌ی «آزادی» صحبت می‌کنند، اما به‌راستی آزادی چیست؟ و مهم‌تر، چگونه می‌توان آزاد شد؟ پاسخ اپیکتتوس سرراست است. او آزادی را نه یک مفهوم اجتماعی و سیاسی، نه یک حق انسانی، بلکه نوعی تجربه‌ی اخلاقی و ذهنی معرفی می‌کند. موهبتی یگانه که تنها می‌توانیم از خودمان طلب کنیم، نه دیگری. به این معنا آزادی نوعی آشتی و صلح دوباره با طبیعت است. چنان‌که آدمی فقط چیزی را بخواهد که پیشاپیش از به‌دست‌آوردن آن اطمینان دارد.

مثالی که اپیکتتوس می‌زند ناظر به نوعی شناختن جهان از گذر شناخت خود است. او می‌خواهد مابین آنچه که متعلق به ماست و آنچه که نیست، مرزی پررنگ بگذارد. و از این طریق بهترین انتخاب را در نسبت با پدیده‌های بیرونی داشته باشد: «فرض کنیم در معرض تهدید ستمگری هستم که می‌خواهد دارایی مرا بگیرد، خودم را به زندان بیفکند و کسانی را که مورد علاقه‌ی من هستند تبعید یا اعدام کند. حال اگر من بتوانم عواطف طبیعی خود را سرکوب کنم، علاقه به مال دنیا را در خود بُکشم، از بابت زندان رفتن یا نرفتن نگرانی به دل راه ندهم، آن ستمگر نخواهد توانست که مرا به زانو درآورد. زیرا آن‌چه از من باقی مانده دیگر مغلوب ترس‌ها و هوس‌های حسی نیست. تو گویی به یک عقب‌نشینی مصلحتی دست زده و به دژ درونی خود پناه برده‌ام و آن دژ، عقل و روح و «خود» عقلانی من است که نیروهای کور طبیعت و خیانت‌های آدمیان بر آن دست نمی‌یابند. من به جایی عقب‌نشینی کرده‌ام که در آن‌جا – و فقط در آن‌جا – در امان هستم.»

او معتقد است همه‌ی ما برده‌ایم مادامی که در پی آن چیزیم که در اختیار دیگری است، پس راه آزادی راه شناختن امکانات و اختیارات فردی است. در واقع اصل اساسی خوشبختی در جهان این است که آنچه را بخواهیم که توانایی بدست آوردنش را داریم. کتاب چگونه آزاد باشیم، راهنمای باستانی زندگی رواقی، مجموعه‌ای از گفتارهای اپیکتتوس است که در واقع هستۀ اصلی فلسفۀ او است. این کتاب از مجموعۀ خرد باستان است که قرار است در آن حکمت پیشینیان را در اختیار امروزیان بگذارد.

اپیکتتوس  فیلسوف رواقی یونان بود. غلام‌زاده‌ای که خود نیز توسط اربابش نقص عضو شده بود. اما اجازه داشت تا به عنوان برده نزد کالیوس موسونیوس روفوس تعلیم بگیرد. پس از مرگ اربابش او نیز آزاد شد و در انظار عموم به تدریس فلسفه پرداخت. از او نوشته‌ای در دست نیست. آنچه که از تعلیمات او باقی‌ مانده نوشته‌ی شاگردش آریان است.