سپیده‌دم: اندیشه هایی در باب پیش داوری های اخلاقی

چنان‌که از نام کتاب نیز برمی‌آید، آن را باید پیش از هرچیز یک طلوع فلسفی در کارنامه‌ی نیچه خواند. یک نقطه‌ی عطف تعیین‌کننده در مسیرش که او از لحن رمانتیک‌ آثار قبلی خود فاصله می‌گیرد و حمله‌ی همه‌جانبه‌اش را به اخلاق سنتی آغاز می‌کند. در این رساله است که نیچه پیش‌داوری‌های ذیل «اخلاق» را زیر سوال می‌برد و شکنندگی آن‌ها را بیش از پیش آشکار می‌کند؛ به‌ویژه ارزش‌ها و پیش‌فرض‌های موروثی‌ای که از مذهب و تفکر روشنگری به جا مانده و در دستگاه انتقادی محک نخورده. او ارزش نوع‌دوستی، اعتلای از خودگذشتگی و اقتدار اخلاقی گناه را مورد پرسش قرار می‌دهد و در جایی بیرون از دوگانه‌ی تقابل خیر و شر، می‌کوشد تا نشان دهد که چگونه مفاهیم اخلاقی ما از نیروهای تاریخی، روان‌شناختی و فرهنگی منتج می‌شوند. پرسش او در حقیقت این است: آنچه ما «اخلاق» می‌نامیم ریشه در عقل، شفقت یا حقیقت دارد یا اینکه از ترس، رنجش یا اراده‌ی‌ معطوف به قدرت زاده شده است؟

به این معنا کتاب «سپیده‌دم» آغاز تبارشناسی رادیکال نیچه است که در آثار بعدی او، از جمله «خرد شادان» و «فراسوی خیر و شر» به اوج خود می‌رسد. به زعم خود نیچه، این کتابی است که «کارزار بزرگ» نویسنده علیه اخلاق در آن و با آن آغاز می‌‌شود؛ کارزاری که پایه‌ای‌ترین مدعای اخلاق را به چالش می‌کشد ــ یعنی این مدعا که در عمل اخلاقی از هرگونه نیت خودخواهانه مبراییم. او خود در این باره می‌نویسد: «اخلاق نه‌تنها همه‌ی وسایل هراساندن دست‌‌های منتقد و همه‌ی ابزارهای شکنجه را در اختیار دارد، بلکه امنیت آن بسی بیش‌تر متکی به بهره‌مندی از هنرِ سحر کردن است ــ این‌که می‌داند چه‌طور «اغوا» کند... اخلاق از دیرباز استاد ظرایف اهریمنی هنر متقاعد کردن بوده است: حتی امروز هم سخنوری نداریم که به آن متوسل نشود. برای مثال حتی به سخن آنارشیست‌ها گوش کنید. ببینید برای متقاعد کردن چه اخلاقی سخن می‌گویند. سرانجام خود را «خوب و عادل» می‌خوانند.»