گذرهای جستاری موجود پیاده‌رونده

با همه‌ی تجربه‌های ریز و درشت در گذشته‌، تنها در دهه‌ی اخیر است که جستار به یکی از محبوب‌ترین گونه‌های ادبی در نزد مخاطب ایرانی بدل شده. از آن سو، علاوه بر جریانِ نسبتاً فعالِ ترجمه‌‌ی جستار، بسیاری از نویسندگان فارسی نیز در این فرم دست به تجربه زده‌اند و فضاهایی جدیدی را در مجلات و کارگاه‌ها به راه انداخته‌اند. کتاب «گذرهای جستاری موجود پیاده‌رونده» حاصل جمع‌آوری و چینشِ جستارهای یکی از همان نام‌های آشناست که در دهه‌های 80 و 90 -دوران پررونقِ مطبوعات- در مجلات هنری قلم می‌زده است: کامران سپهران؛ نویسنده، مترجم، مدرس و رئیس دانشکده‌‌ی سینما و تئاتر دانشگاه هنر.

نویسنده در مقدمه‌ی کتابش پیش از هرچیز به تعریفِ سیال جستار و تکثیر فرمی آن اشاره می‌کند تا نشان دهد که چیستیِ این گونه‌ی ادبی تا چه اندازه در کانون بحث‌ها محل مناقشه است. او به انواع نام‌گذاری‌ها و سنت‌های آن اشاره می‌کند و سپس دو مدل از آن را برای دسته‌بندی برخی از نوشته‌هایش با مخاطب در میان می‌گذارد: «جستار برق‌آسا» و «جستار خرچنگ گوشه‌گیر». اگر در اولی همه‌چیز در فشرده‌ترین و کمینه‌ترین حالت ممکن خود ارائه می‌شود، در دومی جستار ـ درست مثل یک خرچنگ ـ در پوسته‌ی سخت قالب‌های دیگر پناه می‌گیرد تا خودش را عرضه کند.

نویسنده این 17 جستار را در سه بخش دسته‌بندی کرده است. بخش «چهره‌نگاری برق‌آسا» همان‌طور که از نامش نیز پیداست، مربوط به پرتره‌هایی است که او از چند تن از شخصیت‌های هنر و فلسفه و ادبیات برداشته: از شکسپیر و سوفوکل تا چخوف و گورکی و هاول و نگری در این شمارند. اما بخش دوم مربوط به جستارهایی است که حول یک ایده یا موضوع خاص نوشته شده‌اند و معمولاً در کنار نوشته‌های دیگران، در قامت پوشه‌های مطبوعاتی پیش‌تر منتشر شده‌اند. اما بخش سوم کتاب که شاید خواندنی‌ترین قسمت آن نیز باشد، سه جستار زندگی‌نگاره‌ایِ نویسنده است که خود او را در کانون نوشته گذاشته است. در اولی نویسنده به ما می‌گوید که چرا او را باید در گونه‌ی علمی «اسکیزموجنسیس» دسته‌بندی کرد. در دومی از اعتیادش به خرید می‌گوید و جستار سوم نیز درباره‌ی پیاده‌روی‌ در زندگی نویسنده است.